Seçime yalnızca 51 gün kala gündem yüklü olarak işin ikinci tipe kalıp kalmama ihtimali üzerinden gidiyor. Memleket Partisi lideri Muharrem İnce ve Yeterli Partili Yavuz Ağıralioğlu tribünleri hareketlendirmekle meşgul. Kriz, hengame dövüş olmayınca rahat edemeyen ruh halinden arınmanın bir müddet daha mümkün olamayacağını kabullenmekle oradan ardımıza bakmadan uzaklaşma dürtüsü ortasında bir yerdeyiz. 14 Mayıs’a futbol maçı muamelesi yapmak yerine seçimimizin hayatlarımız üzerindeki muhtemel net sonuçlarına dair ayrıntılı tahlillere gücü kalanlar için sağlam bir söyleşiyle geldim.
İYİ Parti İktisat Siyasetleri Başkanı Prof. Dr. Bilge Yılmaz tanıdığımız siyasetçilere hiç benzemeyen biri. Bunun akademisyen olmasıyla da bir ilgisi yok. Akademiden Türkiye siyasetine geçiş yapan birçok isimden çok farklı. Pratik ve pragmatist tarafları güya akademik mesleğine ağır basıyor. Yalnızca bir buçuk sene evvel siyasetçi rozeti takmış birisini nazaran çok argümanlı. Savlı bir siyasetçiye nazaran ise üslubu fazla mütevazı. Yarış boyunca nabzı 80’nin üzerine çıkmayan otomobil yarışı pilotu üzere adeta.
Ben kendisiyle yaptığımız söyleşiyi yayına hazırlarken Amerika’nın iktisat alanında önde gelen medya kuruluşlarından Bloomberg, Millet İttifakı’nın seçimi kazanması durumunda iktisat idaresinin Bilge Yılmaz’a teslim edileceğine dair bir kulis haber yayınladı. GÜZEL Parti Genel Lider Yardımcısı Bilge Yılmaz bakanlığa talip olduğunu saklamıyor lakin masada kendisi üzerinde şimdi bir muahede olmadığını da ekliyor.
Millet İttifakı’nın ekonomik maksatlarını de iktisatta içerde ve dışarda geçirdiğimiz hafta içinde yaşanan kritik gelişmeleri de konuştuk. HDP’nin kapatılma mümkünlüğü, ABD’deki Halkbank davası, AKP iktidarının Cemal Kaşıkçı cinayeti belgesini neden kapattığı üzere dikenli alanlara da girdik.
“Takım arkadaşlarımın gizlenmesi gerekiyor”
-Birkaç yerde ABD’de akademisyenliği bırakıp siyasete giriş öykünüzü dinledim. Güya başta siyaset niyetiyle değil de Türkiye’nin iktisadını kurtarmaya yönelik bir sivil toplum faaliyeti üzere yola çıkmışsınız.
Biz yardım edelim diye yola çıktık fakat nasıl yardım edeceğimiz konusunda başta çok daha muhafazakardık. İsmimiz olmasın, perde ardında kalalım, teknokrat olarak kalalım. Bu türlü bir yaklaşım vardı. Türkiye’nin gereksinimlerinden ve bizim fark yaratacağımıza ait inancımızdan kaynaklanan bir hareketti. Lakin politik bir hareket olması planlanmıyordu. O çok daha sonradan gelişti. O başlı başlına sancılı bir süreç. Ben küme ismine bir partiyle ilgi kurarken arkadaşları kaybetmek istemedim. Muhalefet seçimi kazansın diye biz muhalefete vatanseverler olarak yardım edelim diye yola çıktık. Bu alışılmış kutsal bir vazife fakat bir partiyle yol yürüneceği vakit ferdî tercihler ya da politik görüşleri çatışabiliyor. O olağan daha sıkıntı bir süreçti ancak başarılı bir biçimde atlattık.
-Vatansever bir kümeden bahsediyorsunuz. O küme içinde şu anda artık GÜZEL Parti rozetini takmış ve siyasetçi olmaya karar vermiş sizin üzere kaç kişi var?
O kümeden kimse siyasi bir kimlik almadı zira o kümenin büyük çoğunluğu bürokratik vazife alacak. Onlar benim çalışma arkadaşlarım. Ancak benden ötürü birebir vakitte elbette UYGUN Parti Genel Lider Yardımcısı’nın ismi konmamış danışmanları. O manada aslında tanınmasalar da aslında bir siyasi durum aldılar.
-Peki biz neden hala bu insanları tanımıyoruz? Neden hala isimlerini gizliyorsunuz?
Bir kısmının gizlenmesi gerekiyor zira Türkiye sıkıntı bir ülke. Biliyorsunuz iktidar akademide ya da özel dalda muhalefete dayanak olan insanları işten attırıyor. Şu anda bu insanların bir kısmı bankacılıkta, bir kısmı akademide. Onları korumak ismine yapıyoruz. Bir de bu insanların büyük kısmı uzun vadede de bürokrat olarak kalmak istiyorlar, siyasi bir kimlik ya da meslek istemiyorlar.
“Anlaşma olduğu için değil, uygun yapacağımı bildiğimden bakanlığa talibim”
-Son devirde yaptığınız açıklamalarda çok net biçimde bakan olarak iktisat idaresini devralmaya hazır olduğunuzu söylediniz. Altı parti içinde hiçbir öbür alanda şimdi sizin dışınızda birisinin kamuoyu önünde ben vazifeye talibim dediğini duymadım. Olağan kimlerin hangi vazifelere heves ettiğini kulislerden biliyoruz. Lakin bu kadar açık biçimde sizin üzere tez koyan kimse olmadı şimdi. Bunu bu türlü bir özgüvenle açıklamış olmanız “Acaba iktisadın ÂLÂ Parti’ye bırakılması konusunda Meral Hanım öbür önderlerle anlaştı mı?” sorusunu da birlikte getiriyor.
Hayır, Altılı Masa’da bu türlü bir muahede yok. Ben bu işe kalkıştığımdan beri iktisat idaresine adayım, ya da küme olarak biz adayız. Bu çok doğal bir şey. Zati bu türlü bir teziniz yoksa bunu yapmamanız lazım. Ardımda bir siyasi muahede olduğu için değil bu işi âlâ yapabileceğimizi bildiğimden bunu söylüyorum. Fark yaratacağımıza eminiz, onun için de hazırız. Bize misyon verilirse benim her kadroyu doldurabilecek hazırlığımın olması lazım. Ben her pozisyon için en düzgün olduğunu düşündüğüm insanlardan bir takım hazırlayayım. Daha sonra masada başka partilerin öteki fikirleri varsa değiştiririz. Bu şu demek değil; ben her şeyi hazırladım, herkes benim grubumu kabul edecek. Hayır. Ben tek başımıza iktidara gelecekmişiz üzere hazırlığımı yapıyorum lakin bir yandan da öteki partilerin birtakım kurmaylarına benim grupta yer açmış durumdayım. Öbür partilerde bizim çok gereksinimimiz olan birtakım beşerler var. Onları biz esasen bizim kadroda görüyoruz.
-Şu an masadaki mutabakat genel liderlerin cumhurbaşkanı yardımcısı olması bakan olmamaları üzerinden yürüyor diye anlıyoruz. Bu senaryo üzerinden DEVA Partisi Genel Lideri Ali Babacan’ın bakan olmadığını düşünelim yeniden de iktisat idaresine talip olabilir. Çünkü takımında AKP’nin birinci devrinde değerli roller almış isimler var. Seçimi kazanırsanız iktisadın idaresi konusunda Ali Babacan ile sizin aranızda bir çekişme olur mu?
Benim tarafımda o denli bir çekişme yok. Sonuçta biz fark yaratacak bir grup kurduk. Millet İttifakı içinde milletin takviyesini alacak en büyük parti YETERLİ Parti olmayabilir. Ancak toplam siyasi iradenin en yeterli kadrosu kurması gerekecek. Ben bu ekibi kurmak için bir inisiyatif kullanıyorum. Ali Beyefendi de kurmuş olabilir lakin bana o denli bir şey söylemedi.
“Babacan’la pazarlık konu bahis değil”
-Görüşüyor musunuz kendisiyle birebirde?
Görüşmüşlüğüm var lakin ben Ali Beyefendi ile sık sık görüşmüyorum. Ali Beyefendi benim muhatabım değil. Aslında çok farklı geçmişimiz ve hayat deneyimimiz de var. Olağan Ali Bey’in partisinde görüştüğüm ve çok beğendiğim beşerler da var. Ancak bizim Ali Beyefendi ile o denli bir pazarlığımız konu bahis aslında değil. Görüşmemiz icap ederse görüşürüz. Ben basındaki bu gerginliği biraz yapay buluyorum.
-Ekonominin idaresi için ÂLÂ Parti ile DEVA ortasında gerginlik yaşanabileceğine dair yorumları mı yapay buluyorsunuz?
Evet. Bence bu tartışmalara gerek de yok. Sonuçta bu bir misyon paylaşımı ve orada yetkinlik, liyakat çok kıymetli. Geçmişte yapılan yanlışların tekrar yapılmaması lazım. Orada ben ısrarcıyım.
-Geçmişte yapılan yanılgılar derken neyi kastediyorsunuz?
Türkiye’nin 100 yıllık tarihinde, AKP’nin 20 yıllık iktidarı sırasında Türkiye ekonomik olarak çok önemli yanılgılar yaptı. O yanılgıların tekrarlanmaması lazım.
-AKP’nin 20 yılının bir kısmında de Ali Babacan iktisat idaresinin başındaydı.
Önemli bir kısmında evet başındaydı. Ben aslında siyasete girdiğimden beri AKP hükümetinin yaptığı yanlışları anlatıyorum. Lakin bu kimsenin şahsına yönelik değil. Kıymetli olan ülke olarak hakikat teşhisleri koyalım ki tıpkı yanlışlar bir daha yapılmasın. Bir de olağan dünya değişiyor. 15 yıl evvel yanlışsız olan artık yanlışsız olmayabiliyor. Onları da yanlışsız teşhis etmek lazım. Ben size bir örnek vereyim ve bunun Ali Beyefendi ile ya da öteki bir yönetimci ile ilgisi yok. Türkiye cumhuriyet tarihinde hiçbir vakit teşvik siyasetlerine dair bilgi toplayıp hangisi başarılı olmuş hangisi olmamış diye bakarak dataya dayalı bir siyaset geliştirmemiş. Biz bu çeşit daha evvel yapılmamış yollardan giderek Türkiye’ye sınıf atlatma argümanı taşıyoruz. Daha evvel yapılmış kusurlardan ders alıp onları tekrar etmemek üzerine çok önemli bir çalışmamız var. Benim gayretim Bilge Yılmaz’ın bir yere gelme uğraşı değil. Her bir takıma gelecek en düzgün insan kim? Liyakat, dürüstlük ve vatanseverlik. Vatanseverlik değerli zira bağlılıkları ülkenin ve milletin çıkarına olmalı.
“AKP’nin bürokrasideki “bizden olsun” yaklaşımı bitecek”
-Ekonomi konuşurken vatanseverlik kavramını neden kullanma gereksinimi hissediyorsunuz?
Ekonomide en kıymetli terim liyakat. Vatanseverlik ise tüm bürokratik takımlar için geçerli. Zira Türkiye’nin bu bahiste çok acı deneyimleri var. Türkiye’de aşikâr dini kümeler devlette kadrolaştılar. Ve sonuçta bu insanların sadakatlerinin Türkiye Cumhuriyeti’ne olmadığı ortaya çıktı. Bu cins kadrolaşmalara müsaade etmemek lazım.
-Gülen cemaatini kastediyorsunuz…
Sadece Gülen cemaatini değil.
-Onların tasfiyesinin akabinde bugün de Türkiye’de devlet kurumları içinde vatansever siyasetler uygulanmasına pürüz küme ya da takımlar var mı sizce?
Bakın bunların hepsi semptom. Olabilir. Zira hastalıklı yapıyı siz tedavi etmezseniz bu çeşit kümeler çıkacaktır. Değerli olan bunlara baştan müsaade etmemek. Bu olağan kıymetli bir mevzu ancak bizim için asıl liyakat değerli. Onun gölgede kalmasını istemiyorum. Türkiye’de herkes vatanını en çok kendisinin sevdiğini argüman ediyor. O denli tuhaf bir durum da var. Liyakatten çok bizden olsun, bizim kümeden olsun biçimindeki yaklaşım maalesef AKP iktidarı sırasında birinci derecede aktif oldu. Bürokraside onun önüne geçeceğiz. Biz Millet İttifakı içindeki tüm partilerden liyakatli takımlarla birlikte çalışmak istiyoruz. Ülkenin çıkarları doğrultusunda işini yeterli yapan insanlara muhtaçlığımız var. Vatanseverlikten kastım o.
“Türkiye’nin sorunları Türkiye kaynaklı”
–ABD’de Silicon Valley Bank‘in batmasının ardından Signature Bank iflasını açıkladı. Bu trend 2008 yılındaki bankacılık krizini akıllara getiriyor ister istemez. Türkiye’de şu an bankacılık dalının sağlam olduğu kanısı hâkim.
Ekonomisi halihazırda kuvvetli bir türbülanstan geçerken Türk bankalarının ABD’de yaşananlardan etkilenmeyeceğinden emin olabiliyor muyuz?
Türkiye’nin sorunlarının birçok Türkiye kaynaklı. Bankacılık kesimi de dahil Türkiye iktisadının pek çok sorunu var ancak bunlar daima kendisinin yarattığı sorunlar. Dünyadan gelen tesirler her vakit olacaktır. Bu yılın ikinci yarısında da yüklü olarak olumsuz tesirler gelecektir.
Pandemi sırasında dünyada hem mali hem de para siyasetlerinde genişlemeci siyasetler izlendi. Biz bu genişlemenin bedelini şimdi ödemedik.
Suni biçimde sisteme çok para sokuldu, o doğal enflasyonist baskı yarattı. Sonuçta bilhassa Amerikan Merkez Bankası olmak üzere ABD tüketimi azaltma tarafına gitti. Fakat bu pek bir işe yaramadı. Artık enflasyonu denetim etmek için ya arzı arttırmanız ya talebi kısmanız lazım. Arzı kısa vadede arttırmak kolay değil. O yüzden ABD talebi kısarak ancak faizleri arttırma yoluna gitti. Daha sonra fark edildi ki arttırılan faizler uzun vadeli bono portföylerini vurdu, küçük ve orta uzunluk mahallî bankaları zorladı. Lokal bankalar üzerinden bir kredi daralması yaşanmaya başladı ve yaşanmaya devam edecek. Bu da tüketicinin kırılamayan talebini dolaylı olarak kıracak. ABD Merkez Bankası sonuçta enflasyonu denetim edebileceği bir halde finansal şartlarda daralmaya yol açtı. Biz artık onun sonuçlarını yaşamaya başlayacağız. Silicon Valley Bank’in batışı bunun bir sonucu. Lakin o bankanın çok kendine has özellikleri var. Genelde girişimcilik sermayesi üzerine çalışan tek taraflı bir portföyü var. 250 bin dolarlık sigortanın çok üzerinde mevduatı var o şirketlerin. Onun için de o tıp bankalarda devletin verdiği garanti kâfi değil. Hasebiyle da o çeşit bir banka mevduat çekme çeşidi bir atağa son derece maruz bir banka ve o oldu. Amerika’daki bankacılık bölümünün tamamı 600 küsur milyar dolar üzere bir para kaybetti ancak bu Amerikan bankacılık bölümünü o denli krize sokacak bir ölçü değil. Bu türlü küçük bankalarda kimi hastalıklar belirdi.
-ABD’de başladı sonra Avrupa’da geçen hafta bir Credit Suisse olayı yaşandı. Bu trend yayılma eğiliminde mi?
Credit Suisse öteki bir husus. Credit Suisse yıllardır çok makûs yönetilen bir banka. Yanılgı üzerine kusur yapmış, birçok hususta hatalı bulunup devletlere ceza ödemek zorunda kalmış bir banka. Credit Suisse’in sorunları bu ABD’de görmeye başladığımız süreçten evvel de vardı. Lakin doğal ki bankacılık kesimi bu türlü mercek altındayken beşerler tedirginken hastalıklı kurumlar yatırımcının itimadını kaybetmeye daha açık olur. Tam da o oldu. İkinci ve üçüncü çeyrekte dünyanın en büyük ekonomilerinde bir duraklama riski var. Bunun getireceği olumsuz tesirler var. Türkiye bunlardan etkilenecektir. Fakat Türkiye’nin durumu bu ihtimalden ötürü zora girmeyecek, Türkiye’nin durumu esasen iktidarın yapmış olduğu kusurlar nedeniyle çok güç. Tahminen işimizi biraz daha zorlaştıracak o kadar.
“Büyük sayılar kanunu diye bir şey var, zelzelede can kaybı açıklanandan çok büyük”
-Deprem sonrası karşı karşıya kaldığımız tablo her boyutuyla çok ağır. Can kayıplarımızdan ve olayın ruhsal boyutundan başka bir soru sormak istiyorum. Hükümetin hasar tespit hesabı 100 milyar doların üzerinde. Şayet seçimi kazanırsanız sarsıntının ekonomik de dahil bütün enkazını siz devralacaksınız. Mümkündür ki bilhassa ekonomik tablo seçim sonrasında daha yakıcı bir noktaya gelmiş olacak. UYGUN Parti iktisat ekibi olarak hazırlıklarınız ve projeksiyonlarınız 6 Şubat öncesine nazaran ne kadar dramatik etkilendi? Ya da etkilendi mi?
Türkiye’nin 6 Şubat’tan evvel de esasen koşulları çok ağırdı. Biz zati bence Cumhuriyet tarihinin en ağır enkazını devralacaktık, orada bir değişiklik yok. Yalnızca enkaz biraz daha büyüdü. Zelzelenin insani boyutu çok ağır. Şu an kayıp 50 binin biraz altında gözüküyor. Ancak büyük ihtimalle sayı çok daha büyük. Telefonlarına karşılık vermeyenler, kredi kartı sahipleri üzere şeyler üzerinden bir hesap yapınca can kayıplarımızın çok daha fazla olduğunu kestirim etmek çok da sıkıntı değil.
“Bazı ülkelere anlamadığımız ödünler verilerek yüzdürülen bir sistem var”
-Elinizde bir sayı var mı?
Bizim elimizde sayılar var. Bunlar resmi sayının çok çok üzerinde. Mesela şuradan da varsayımda bulunabiliyoruz. Bizim kayıp parti üyelerimiz var, hiçbir halde ulaşamadığımız. O sayı çok yüksek. Bilhassa Kahramanmaraş ve Hatay’da İstatistikte “büyük sayılar kanunu” diye bir şey var. Çok büyük bir nüfus içinde önemli bir örnekleme yaparsanız ve orada kayıp muhakkak bir orandaysa nüfusta da o oranda kayıp olması beklenir. Biz can kayıplarında resmi sayının üzerinde bir sayı olduğunu bu formda iddia edebiliyoruz.
Sorunuza dönersek Türkiye’de zelzele olmasaydı bile seçimi kim kazanırsa kazansın ülke Cumhuriyet tarihinin en büyük krizlerinden birine hakikat gidiyordu. Şu an seçime kadar fakat zar sıkıntı dayanacak bir sistem var. Şu an Türkiye’de hiçbir şeyin fiyatı kendi kendine belirlenmiyor. Kurlar var, faizler var, borsa düzeyi var. Her alanda devletin müdahalesi hâkim. İnanılmaz bir baskı rejimi ve ismi konmamış bir denetim sistemi kuruldu. Birtakım yabancı ülkelere ne olduğunu tam anlayamadığımız kimi ödünler vererek yüzdürülen bir sistem var. Bu sürdürülebilir bir sistem değil ve bu eninde sonunda bir yıkıma yol açacak. Bu sarsıntıdan evvel de böyleydi.
-Kâğıt üzerinde hür piyasa lakin gerçekte öteki bir model…doğru mu anlıyorum?
Ben bir model olduğunu bile zannetmiyorum. Dünyada bu kadar vahim yanlışların yapıldığı bir örnek bilmiyorum. Türkiye’deki sorunların bir kısmını öteki ülkelerin yaşadığı krizlerde de gözlemleyebiliyorsunuz. Ancak bütününe bakınca son yirmi yıldır yanılgı var fakat son beş yılda yanılgıların düzeyi çok ilerledi. Güya biri ülkeye kötülük yapmak istiyormuş üzere bir his yaratan ağır yanlışlar. Cehalet, iş bilmezlik, şahsi çıkar hepsi bir ortaya geldi ve içinden çıkılmaz bir yumağa dönüştü.
“Erdoğan’ın bilimle uyuşmayan inadı aşikâr”
-Bazı Merkez Bankası liderleri ve öteki iktisat bürokratları Erdoğan’ın ekonomik deneyine “hayır” dedikleri anda fotoğraftan çıktılar. Tüm çöküntü Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın faiz inadıyla açıklanabilir mi?
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bilimle uyuşmayan bir inadının olduğu çok aşikâr. Fakat tahribatın tamamını da onunla açıklamak mümkün değil. Öbür çok büyük yanılgılar da var.
-En büyüğü nedir?
Türkiye uzun yıllar boyunca devletin iç borçlarını TL cinsine çevirdi. Esasen sağlıklı olan odur. Enflasyon çok yükselse bile iç borç kendi para biriminizle olmasının şöyle bir avantajı var; iç borcunuz azalıyor gerçek olarak faizler yükselince. Halbuki 2018’de Berat Albayrak tarafından bir karar verildi ve iç borcumuz dolar ve altına endeksli hale getirildi.
“Her gelenin kendince tuhaf teoriler uyguladığı bir ülke hâline geldik”
-Berat Albayrak’a o kararı aldıran ve Erdoğan’ın da uzun müddet gerisinde durduğu motivasyon neydi?
Tabii onlara sormak lazım lakin bence motivasyon şuydu; Türk Lirası’nın faizi çok yükselmesin, biz dolarda daha az faiz ödüyoruz. Aslında doları düşük tutacağız diye yapıldı. Sonra 2021’de dediler ki Türkiye’nin önemli bir cari açık sorunu var biz artık TL’yi değersizleştireceğiz ve faizleri düşüreceğiz ve dolara karşı kıymet kaybettireceğiz ve bu sayede bir ihracat patlaması yapacağız bu halde Türkiye’nin kronik cari açık sorununu çözeceğiz. Bu Türkiye’nin cari açık sorununu çözmediği üzere bir de iç borç sorunu yarattı. Siz ülkeye çivi çakmadan Türkiye’nin borcunu üçe katladınız. Bu yalnızca yanlış faiz siyasetinden fazla yanlış ekonomik kurgu. Her gelenin kendince tuhaf teoriler uyguladığı bir ülke haline geldi Türkiye.
“Doları bilerek yükselttiler”
-Epeydir doların 18 TL civarında tutulduğu bir süreç yaşıyoruz. Şayet istendiğinde bir düzeyde tutulabiliyorsa – ki zati denetimli bir süreç olduğunu söylüyorsunuz- demek ki en başta 6’dan 18’e çıkmasını da hükûmet tercih etti. Yanlış mı?
Tabii, bilerek yaptılar. Biliyorsunuz bir orta 6.85 üzere bir düzeyde tutundurdular. Sonra ondan vazgeçtiler. Sonra tekrar eski sisteme dönerek aşikâr düzeylerde muhafazaya çalıştılar. Bu alışılmış Türkiye’nin elindeki bütün rezervlerini harcamasına neden oldu. Yanılgılar zinciri, tek bir yanılgı değil.
-Sizin “şu tarihte doları 10’a düşüreceğiz” üzere bir taahhüdünüz var mı? Ya da şöyle sorayım; bir toparlanma takvimi ve gaye açısından verebildiğiniz sayı ya da tarih var mı?
Özellikle döviz kuru konusunda, bu şekil spekülatif yorumları yanlışsız bulmuyorum. Bizim önceliğimiz enflasyon. Bunu süratle düşüreceğimizi taahhüt ediyoruz. Burada kıymetli bir sorun, devletin hakikat sayıları açıklamaması. TÜİK o inancı kaybetti. Bundan sonra doğruları söylese bile her vakit üzerinde bir şaibe olacak zira alenen hakikat dataları sakladıkları bir süreç yaşadık. Bu siyasi bir tercihti. Birçok tesiri oldu, artırımlar yanlışsız yapılmadı, insanların maaşları eridi.
Enflasyon şu an çoğunluğu mustarip eden bir gösterge. Dahası devlet yanlışsız sayıları açıklamıyor. TÜİK o itimadı kaybetti. Bundan sonra doğruları söylese bile her vakit üzerinde bir şaibe olacak zira alenen gerçek bilgileri sakladıkları bir süreç yaşadık.
“12 ay sonra aylık enflasyonu yüzde 1,5’a düşürürüz”
-Enflasyon oranı size nazaran kaç?
Bizim kendimize nazaran hesaplarımız var. Lakin ben spekülatif bir sayı söylemek istemem. Onun yerine İstanbul Ticaret Odası’nın (İTO) sayıları ile TÜİK sayıları yakın giderdi. Aslında Tayyip Bey’e yakın bir kurum olarak da bilinir İTO. Bu son süreçte TÜİK ile İTO’nun sayılarının ortası önemli biçimde açıldı. Bir noktada yüzde 28 üzere farklar oluştu. O bence bir gösterge. İstanbul’un enflasyonu ile ülke enflasyonu ortasında çok büyük fark yok, o bir alt taban oluşturur. Biliyorsunuz hesap yapan öteki bağımsız kuruluşlar da var. Enflasyonun gerçek sayısının bilinmesi kıymetli zira enflasyonu düşürebilmek için vatandaşın enflasyon beklentisini kırmanız lazım. Devletin açıkladığı enflasyona inanç yoksa o enflasyonu kırmanız çok sıkıntı.
Ben 12 ay sonra aylık enflasyonun – mevsimlikten arındırıldıktan sonra- yüzde 1,5’a indirilmesinin mümkün olduğunu düşünüyorum. O denli bir gayemiz var. Bu da yıllık yaklaşık yüzde 20’ye denk gelir. Bu olağan ileriye dönük bir gaye. Olağan biz şu anda iktidarda değiliz. Ekonomiyi ne kaidelerde devralacağımız da muhakkak değil. O tarihten sonra yeni bir hesaplama yapılır.
-Peki ya dolar?
Dolar varsayımlarını yapmak gerçek değil. Şayet Türk Lirası’nın kıymeti nispi olarak değişmeyecekse gerçek manada, Türk Lirası’nın enflasyon oranında kıymet kaybetmesi lazım. Diyelim ki Amerika’da enflasyon yüzde sıfır olsun Türkiye’de de yüzde yüz olsun o vakit ne olacak? Türk Lirası’nın dolara karşı pahasını yarı yarıya kaybetmesi lazım. Öbür bir deyişle TL’nin iki katına çıkması lazım dolar karşısında. İşte o vakit tam el ele masraf. Olağan ki genelde o denli olmuyor. Türkiye’de enflasyonu denetim ettiğiniz takdirde uzun vadede Türk Lirası’nın dolar karşısında paha kaybını denetim edersiniz. Onun için ben dolardan çok enflasyon hedeflemesinin daha gerçek olduğunu düşünüyorum.
“Ekonomiyi sıkıcı hâle getireceğiz”
-O vakit kimse “seçimde iktidar değişirse olumlu atmosferde dolar bir anda TL 3-5 puan geriler karşısında” üzere bir beklenti içinde olmasın.
Düşebilir lakin biz onun üzerinden bir program yapmıyoruz. Ancak şunu da söyleyeyim şayet sağlıklı bir makroekonomik kalkınma için istikrar çok değerli. Kendi kuru daima yüzde 30 düşen bir ülke sorunlu bir ülkedir. Biz Türkiye’yi o denli bir ülke olmaktan çıkaracağız. Türk Lirası istikrarlı bir yere gelecek, sağlıklı bir yerde duracak. Kimsenin bir gecede çok büyük servetler kazanmadığı, yabancıların gelip TL alıp bu işlerden çok büyük kar etmediği bir ülke olmak istiyorsanız kendi para ünitenizi çok dalgalandırmayacaksınız. Siz hiç duydunuz mu, Çek Cumhuriyeti’nin para ünitesinin bir gecede yüzde 40 zıpladığını ya da indiğini? Olmaz. Türkiye’de de bu olmayacak diyoruz. Türkiye birinci sınıf bir iktisat idaresi tarafından yönetim edilen bir ülke olacak. Bu bahisler halkın önceliği olmaktan da çıkacak. Şu an Türkiye’de beşerler çok derecede ekonomik tabirlerle iç içe yaşıyor. Herkes swap ne öğrenmiş durumda zira bu kompleks tabirler insanın günlük hayatını etkiliyor. Bizim maksadımız refah düzeyini yükselterek halkın günlük bazda bu cins şeylerle ilgilenmek zorunda kaldığı devri sonlandırmak istiyoruz.
Türkiye’de iktisadın sıhhati dolara bakılarak söyleniyor. O da sağlıklı bir şey değil. Bunlar insanların Türkiye’de iktisattan ne kadar mustarip olduklarını, acı çektiklerini gösteren şeyler. Bizim iktidarımızda beşerler öbür şeylerden konuşacaklar. Uzun vadede iktisat bu kadar kıymetli olmayacak. İşler toparlanıp istikrar geldiği vakit dolar oynamayacak, faizler pek değişmeyecek, fiyatlar pek değişmeyecek. Biz aslında ekonomiyi sıkıcı hale getireceğiz.
“Otokratik başkanların anketlerden yüksek oy aldığı örnekler unutulmasın; rehavete kapılmak yok”
-Geçen bir söyleşide şunu söylemişsiniz: “Bizi çok fazla zorluk bekliyor bu süreçte zira otokratik önderler kolay bir biçimde seçimleri kaybedip gitmiyorlar. Bizimle tıpkı otokrasi tecrübesini yaşayan ülkelere baktığınızda otokratik önderlerin her türlü berbatlığı yapabileceği ve tüm kontrol gücü de gerilerinde olduğu için kamuoyu yoklamalarının çok üzerinde oy alabileceğini biliyoruz. Tayyip Beyefendi bizi zorlayacak.” Bir de Brezilya seçimini örnek vermişsiniz. Bolsanaro seçimi kaybettiğini kabul etmedi, halkı sokağa döktü.
Tayyip Erdoğan kaybederse seçim sonuçlarını tanımama eğilimine girebilecek bir başkan mi sizce, bunu mu kastettiniz?
-Haksız rekabetin ötesinde diğer telaşlar de var. Siz de denk geliyorsunuzdur, AKP iktidarının elindeki devlet gücünü kullanarak iki üç puanı tıraşlayabileceği istikametinde konuşmalar yapılıyor pek çok ortamda. İhtilaflı sandıklarda YSK’nın iktidar lehine karar verme ihtimali keza telaş yaratıyor.
Ürkütücü. Onun için seçim güvenliği, sandıkların savunulması çok kıymetli. Bizim buna yönelik çok önemli çalışmamız var. CHP’nin de var. Öteki partilerin de var fakat onların insan gücü daha az olduğu için bu iş büyük ölçüde CHP ve GÜZEL Parti’nin yapması gereken bir şey. Sandık savunması sarsıntıdan sonra daha da değer kazandı zira biz birçok sandıktaki görevlimizi kaybettik. Zelzeleden kaynaklanan diğer belirsizlikler de var. Tam olarak kaç kişi kayıp, bu insanların ismine birileri uydurma oy kullanabilir mi? Bunların hepsinin çalışılması gerekiyor. Ciddiyetle çalışılıyor. Onların elinde devletin gücü var. O yüzden de bizim onlardan daha fazla çalışmamız lazım. Bu iş ciddiyetle yapılırsa yüzde 2-3’lük bir tıraş yapılamaz. Fakat boş bulunur, rehavete düşerseniz bir anda farklı bir senaryo ile karşılaşabilirsiniz.
-Millet İttifakı’nın cumhurbaşkanı adayı Kemal Kılıçdaroğlu HDP’yi ziyaret etti. O görüşmede HDP’nin kapatılmasının sandık güvenliği açısından eza doğurabileceği tarafında yorumlar yapıldı. HDP’nin kapatılması konusundaki konumunuz nedir? Muhtemel bir kapatmanın HDP’nin kuvvetli olduğu yerlerde sandık güvenliği açısından risk olduğu tarafındaki kanaate katılır mısınız?
Bizim her türlü şeye hazırlıklı olmamız lazım. Alışılmış ki o bölgelerde en çok oy alan iki partiden birinin kapatılması önemli sorun teşkil eder seçim güvenliği açısından. Bizim ona da hazırlıklı olmamız lazım. Hiçbir şeye şaşırmamız lazım. Her türlü senaryoya hazırlıklı olmamız lazım. Olağan ki güneydoğuda HDP değerli olan bir parti, kimi köylerde mezralarda öbür partilerin oy almadığı cepler var.
“Seçim öncesi parti kapatılmasını hakikat görmüyoruz”
–Her şeye hazırlıklı olmamız lazım derken HDP’nin kapatılması ihtimalini kuvvetli mi görüyorsunuz?
Ben mevzunun uzmanı değilim. Fakat Türkiye’de parti kapatılmasının bir sorunu çözmediğini diğer türlü tahlillerin gerektiğini düşünüyorum.
-Yani ferdî olarak parti kapatmalara karşısınız, hakikat mu?
Bakın Almanya’da mesela birtakım siyasi partileri açmak yasaktır. Her ülkenin belli çizgileri var.
-Açık soykırım daveti yapan Nazi eğilimli bir partiler yasak evet.
Tabii olağan. Beşerler genelde olayları bu türlü uç yerlere götürüp demagojik tartışmalara sokuyorlar. O çeşit demagojilere kapıyı kapatmak için söylüyorum. Türkiye’de HDP görüşünü temsil eden birçok parti kapatıldı. Bir tahlil sağladı mı o partilerin kapatılması? Ben zannetmiyorum. Bunu bir defa bir kenara koymak lazım. Başka problem de şu; Türkiye’de şu an beşerler yargıya güvenmiyor. Yargı büsbütün iktidarın kullandığı bir araç haline geldi. Bu türlü bir ortamda bu çeşit kararlar halkın inancını daha da sarsar. Biz şu an rastgele bir mevzuda verilen kararın hukuksuz olduğunu düşünüyorsak, bu türlü bir ortamda parti kapatma üzere değerli bir mevzunun tartışılması da rahatsız edici. “Biz hükümet tarafından kullanılan bu yargıya inanmıyoruz” deyip sonra da “ama bu bahiste hakikat karar veriyor” demek kendi içinde sorunlu bir bakış açısı. Biz seçim öncesinde bir partinin kapatılmasını uygun görmüyoruz. Lakin kapatılabilir mi? Kapatılabilir. Zira Tayyip Bey’in bugün yargı üzerinde büyük bir denetimi var. Bunu da üzülerek söylüyorum. İşini hakikat yapan yargıçlardan de özür diliyorum fakat maalesef gözüken köy kılavuz istemiyor.
“Ticari ihtilafın rüşvetle çözüldüğü ülkede kimse yatırım yapmak istemez”
-Ekonomi ne kadar düzgün yönetilse de bu söylediğiniz alanlarda yani hukukun üstünlüğü, yargıya inanç ve tabir özgürlüklerinin olmadığı ortamda iktisat ne ölçüde toparlayabilir? Demokrasinin olmazsa olmazlarını tedavi etmeden ekonomiyi tedavi etmek mümkün olur mu?
Orada bir kavram kaosu yaşanıyor. Kuralların gerçek çalışmadığı, kuralların bilinmeyen olduğu, ticari ihtilafların rüşvetle çözüldüğü bir ülkede kimse yatırım yapmak istemez. Hukukun şahsa bağlı olmadığı bir nizam iktisat için gerekli. Tek başına kâfi değil lakin gerekli. Demokrasi ve insan hakları ise farklı bir boyut. Biz ülkede demokrasi olmasını yalnızca ekonomik kalkınma için istemiyoruz. İnsanca yaşamak için istiyoruz. Lakin öte yandan şunu da hatırlatmak lazım Kore çok büyük atılım yaptığı yıllarda çok demokrat bir ülke değildi. Fakat kurallar aşikardı ve kurallar çalışıyordu. Türkiye’de kurallar belgisiz, kurallar çalışmıyor. Bir de üzerine temel hak ve özgürlükler ortada yok. Tweet ceddin tutuklandığı bir ülke. Bunların ikisini de düzeltmek lazım, doğrusu o. İkisini birden düzeltmemiz için birinci evvel bu ucube sistemden kurtulmamız lazım. Onun için bu seçimde Cumhur İttifakı’nı yeneceğiz sonra da güçlendirilmiş parlamenter sisteme geçerek kurumları geri getireceğiz. Biz bir deney yapmayacağız.
“Bu ittifak bozulmaz”
-Şöyle yorumlar da var; “Seçimi tahminen Millet İttifakı kazanır fakat bu altı partili sistem sıkıntı bir mimari. Devraldıkları enkazı yönetemeyecekler, kendi içlerimde çatışacaklar.” Meral Hanım’ın malum 3 Mart çıkışı ve geçen hafta Mansur Yavaş’ın beyanlarını bu çerçevede okuyarak UYGUN Parti’yi ittifakın öngörülemez aktörü olarak gören bir kesim var. Yavaş’ın şu an CHP üyesi olmasına karşın kendisinin Akşener ile ülkücü çizgide ortaklaştığına dair bir kanaat var keza.
Tam bilakis, DÜZGÜN Parti çok öngörülebilir bir aktör. Bizim kazanabilecek aday konusundaki ısrarımız başından beri biliniyordu. Ve masada mutabakat üzerinden gidiliyordu. O noktada mutabakatı alınmadan bir dayatma olunca Meral Hanım bir reaksiyon verdi. O anlaşılabilir bir reaksiyon. Tonu lisanı başka bir tartışma konusu. Lakin o reaksiyonun akabinde daha kuvvetli bir sonuç ortaya çıktı. Esasen bu kamuoyu araştırma şirketlerinin de tespit ettiği bir şey. İki belediye liderimiz da tartıya birlikte çıkınca Kemal Bey’in seçilme bahtı artıyor. Maksadımız seçimi kazanmak ise o sürecin bir katkısı oldu. Adayımızın kazanma bahtı arttırıldı. Bu son tartışma farklı. GÜZEL Parti’nin güdümünde değil. Aslında bunu söylemek Mansur Bey’e de haksızlık olur.
-Meral Hanım’ın genel liderlerin da milletvekili seçilmesi istikametinde bir dileği, eğilimi var mı?
Yo Meral Hanım’ın bu türlü bir eğilimi yok. Daha evvel bu pazarlıklar sırasında birinci önerilen o idi. Daha sonra ondan vazgeçildi. O husus kapandı Meral Hanım için. Ama Mansur Bey anladığım kadarıyla birinci teklif edilen o versiyonun daha makul olduğunu düşünüyormuş. Bence bu cins tartışmaları basın üzerinden yaşamak hakikat değil. Bizim Millet İttifakı’nın uygun yapmadığı şeylerden biri birçok konuyu basın üzerinden tartışmak oldu. Bu tıp şeyleri kapalı kapılar gerisinde konuşmak daha sağlıklı. Varsa burada bir uygunlaştırma imkanı, bu içerde yol bulunarak çözülebilir. Kendi ortamızda tartışmalardan çok elimizden gelen en düzgün kampanyayı yapmaya yoğunlaşmalıyız. Lakin şu mevzuda da vatandaşın içi çok rahat olsun; bu ittifak bozulmaz. Bu seçimin kazanılması Türkiye’nin geleceği için çok kıymetli. Seçimin kazanılması herkesin birinci ve tek amacı olmalı önümüzdeki süreçte. Natürel içerde uyuşmazlıklar her vakit olabilir. Fakat tek kişinin yönettiği bir sistemin Türkiye’yi getirdiği yer ortada. Umut ederim Memleket Partisi de nihayetinde buraya takviye verir, başka küçük partiler de.
“Şirketler dolar almak istediğinde telefonlar çalıyor”
–Diyorsunuz ki 15 Mayıs sabahı birtakım bürokratlar ülkeden kaçacak.
Kaçabilirler diyorum. Kaçıp kaçmamaları çok da kıymetli değil aslında. Değerli olan misyonu bırakacak olmaları. Birçoğu o vazifelerde olmamayı tercih edecek. Bakın şu an Türkiye’de bir baskı rejimi var iktisat üzerinde. Birçok yapılan uygulama esasen hakikat değil, yasal de değil. Birçok şey kurallar bükülerek yapılıyor. Beşerler bu çeşit gri alanlarda iş yapıyorsa ve bir iktidar değişikliği olacaksa bu tıp süreçleri yapmayı ret edeceklerdir.
-Nasıl süreçlerden bahsediyorsunuz?
Şu an Türkiye’de şirketler döviz almak istedikleri vakit telefonlar çalıyor, bankalar aranıyor “yapmayın” deniyor. Kurallar içinde olmayan sistemler işletilerek insanlara telkin ve baskı yoluyla….
-Bir dakika, burayı açalım. Dolar satın almak isteyenlere “almayın” baskısı yapılıyor. Gerçek mu anladım? O şirketin dolar almak istediğini nereden biliyorlar?
Banka aracılığıyla bir talepte bulunuyorsunuz Merkez Bankası da onu görüyor ve o bankayı arayıp “Sizin müşteriniz niçin bu ölçüde dolar talep etti?” diye soruyor. “Sen onu artık yapma şöyle yap..kur riskini dağıtacak teknikler kullan (hedge et)” üzere telkinler, yan tahlil önerileri…yönlendirme hafif bir söz, baskı rejimi var. O vakit deyin ki “Türkiye’de sermaye denetimi var, bir kimsenin ne kadar dolar alıp satabileceğini devlet belirliyor.” Fakat bunu demeyip dolambaçlı yollardan bunu yapıyorsunuz ve gri alana düşüyorsunuz.
“Bürokratlar gri alana düşmek istemeyecek”
-Aslında de facto olarak sermaye denetimi var.
Tabii ve gitgide de resmi olarak bunun dozu arttırılıyor. Daima kurallar değişiyor. Kuralların ne olduğu da çok değerli değil artık. Kuralların değişmeyeni makbuldür. Bir de bunun üzere uygulanan fakat ismi konmamış kurallar var. Bunların sonucunda olacak şey şu; muhakkak bir noktada bürokratlar artık bu gri alanlara düşmek istemeyecekler. Öteki bir deyişle seçimin sonraki günü mevcut baskı rejimi fiilen bitecektir.
“AKP dövizi karneye bağlamaya yanlışsız gidiyor”
-Merkez Bankası iki gün evvel hukukî bireylerin döviz pozisyonlaması diye yeni bir düzenleme bilgisi geçti bankalara. Ne manaya geliyor bu?
En kolay anlatımıyla Türkiye’nin dövizi bitiyor, devlet dövizi karneye bağlamaya yanlışsız gidiyor manasına geliyor. Bu sürecin birinci ayağı diyebiliriz. Herkesin talebine yetecek kadar döviz yok, devlet kendi belirlediği muhtaçlıklar ve maksatlar doğrultusunda kimin ne kadar dövize erişimi olacağına karar vermek istiyor. İnsanların dolar almasını zorlaştırmaya çalışıyor, bu doğrultuda yeni yeni zorluklar çıkarıyor.
Röportajın tamamı burada.