Mehmet KAYA
Artan enflasyon, taban fiyata yılbaşında yapılan yüzde 50 civarındaki artışı eritince, taban fiyat uzun yıllar sonra tekrar bir yıl içinde ikinci kere belirlendi. Özel kesimdeki kıymetli firmalar orta artışları yapmış ya da yapmaya hazırlandığını duyurmuştu.
Toplumun geneline yönelik bir yaklaşım da taraflarca kabul edildi ve taban fiyat arttı. Fakat son yıllarda istihdamın çok büyük bir kısmının, minimum fiyat ya da taban fiyata yakın düzeylerde yapılıyor olması gerçekte son derece “basit bir toplumsal müdafaa aracı” olan taban fiyatı neredeyse “genel ücret” haline getirdi. Örneğin, SGK’nın son nisan ayı bülteninde bildirilen fiyatların günlük çıkar fiyatı, Türkiye genelinde 275,4 TL. Günlük taban fiyat ise 166,8 TL seviyesinde. Böylelikle taban fiyat ortalama fiyatın yüzde 60’ı seviyesine ulaşmış oluyor.
TÜİK Gelir ve Hayat Şartları araştırmasına nazaran ise hanelerin muadil fert geliri, yani hanelerdeki gelir getirmeyen çocuklar vb. yaş kümelerinin elenerek kişi başına yıllık gelir hesaplamasında 2021 yılında yıllık ortalama gelir 37 bin 400 TL olarak hesaplandı. Tıpkı yıl minimum fiyat 33 bin 910 TL seviyesinde bulunuyor. TÜİK’in hanenin gelirini hane halkı sayısına direkt böldüğü hesaplamada ise 2021 yılında 76 bin 733 TL olarak ortaya çıkıyor. TÜİK, hane gelirine her türlü geliri yani fiyat dışı imkan tıpkı yardımlar, kira gelirleri, toplumsal vb. her türlü geliri de dahil ederek hesaplıyor.
Türkiye’de son periyotta yapılan taban fiyat artışlarında dikkat çeken öge, taban fiyatı 300 doların üzerinde tutmaya yönelik oldu. Lakin gerek ülkedeki sendikalılık oranını düşüklüğü (yüzde 14,3 Ocak 2022) gerekse uzun müddettir baskı altındaki fiyatların, taban fiyattaki birkaç rölâtif yüksek artışla neredeyse genel fiyat ortalamasına yaklaşması bu çabayı gösteriyor. Son yapılan ayarlamayla da taban fiyat 320 doların üzerine çıkmış durumda. Taban fiyatla geçinen kişi sayısına yönelik farklı çalışmalar yapılsa da DİSK tarafından 2021’de 16 milyon dolayında seyreden zarurî sigortalının 10 milyon dolayındaki şahsının taban fiyatla geçindiği hesaplanmıştı. Çalışma Bakanlığı açıklamalarında da Türkiye’de çalışanlar içinde taban fiyat alanların sayısının yüksekliğine vurgu yapılıyor. Son açıklanan fiyatla minimum fiyat alanların sayısının daha da artacağı kabul görüyor. Böylelikle Türkiye çalışanlarının yüzde 60’ından fazlası 300 dolar düzeylerinde fiyat alan bir ekonomik yapıya dönüşecek.
Ücretli çalışanların %46’sı taban fiyat ve altında gelir elde ediyor
DÜNYA’nın farklı bir yaklaşımla hesapladığı 2021 yılı bilgilerinde de misal bir sonuca ulaşıldı. TÜİK bilgilerine nazaran 2021 de Türkiye’de hane fert gelirinin yüzde 5’lik dilimlerine bakıldığında 5. dilime kadar olan ortalama gelirler, minimum fiyatın yıllık fiyatına karşılık geliyor. Bu kapsama giren nüfus sayısı 82 milyon 803 bin kişinin yüzde 25 ine, yani 20 milyon 700 bin bireye denk geliyor. TÜİK 2021 işgücü istatistiklerine nazaran 15+ yaş kümesinde istihdam oranı yüzde 45,2 olarak ölçüldü. Bu yaklaşımla, taban fiyat ve altında gelir elde eden olası şahısların sayısı 9 milyon 356 bin kişi, istihdamın yüzde 70’i ücretlilerden oluştuğu için yeniden bu yaklaşımla, fiyatlı çalışanların yüzde 46’sı taban fiyat ve altında yıllık gelirle geçindiği kabul edilebilir.
Yoksulluk hesapları da etkileniyor
Türkiye’de taban fiyat ile ortalama gelirin birbirine yaklaşması çeşitli yoksulluk hesaplarına da tesir ediyor. TÜİK yoksulluk oranlarını matematik olarak hesaplıyor. Buna nazaran medyan gelirin yani ülkedeki gelir seviyelerinin ortasının yarısı kadar gelir elde edenlerin oranını yüzde 14,2, yüze 60’ı kadar gelir elde edenleri yüzde 20,9 olarak ölçtü. TÜRK-İŞ ise yoksulluk ve açlık hududunu günlük kalori gereksinimi ve taban aile masrafları üzerinden hesaplıyor. TÜRK-İŞ Araştırma Ünitesi, Hacettepe Üniversitesi Sıhhat Bilimler Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Kısmı hesaplamalarına nazaran yetişkin erkek için 3500, yetişkin bayan için 2300, 15-19 yaş kümesindeki erkek çocuk için 3200 ve 4-6 yaş kümesindeki çocuk için 1600 kalori sağlamak üzere oluşturulan besin listesinin alandan bedellerinin aylık olarak toplanmasıyla açlık hududu hesaplanıyor. Bunlara ek olarak ailenin eğitim vb. sarfiyatları hesaplanmasıyla da yoksulluk
