The Guardian’ın iktisat editörü Larry Elliot Hamas’ın İsrail’e saldırmasını akabinde İsrail’in Gazze’ye yönelik saldırısının global iktisada verdiği hasarı tahlil etti. “İsrail-Hamas savaşı petrol fiyatlarını ve global ekonomiyi nasıl etkileyecek?” başlığıyla kaleme aldığı yazısında İsrail’deki çatışmalara Hizbullah’ın dahil olması halinde petrolün 150 dolar olacağını ileri süren Elliot’un tahlil yazısı şöyle:
Hamas’ın İsrail’e yönelik ölümcül saldırısının boyutu ortaya çıktığı anda finans piyasalarında ihtar zilleri çalmaya başladı ve bunun nedenini anlamak kolaydır.
Jeopolitiğin temel kurallarından biri, resesyonların petrol fiyatlarındaki keskin yükselişten kaynaklandığı ve ham petrol maliyetinin Orta Doğu’daki olaylara hassas olduğudur.
O halde İsrail ile Hamas ortasındaki savaşın, senaryo planlayıcılarının dünyanın dört bir yanından maliye bakanları ve merkez bankası yöneticileri tarafından sorulan soruyu yanıtlamak için çalıştığı manasına gelmesine şaşmamalı: Durum ne kadar makus olabilir?
Uluslararası Para Fonu’nun genel müdürü Kristalina Georgieva geçen hafta, kuruluşundaki analistlerin global iktisada yönelik bir sonraki büyük şoku planlamak hedefiyle “düşünülemeyeni düşündüklerini” söyledi.
Aslına bakılırsa, şu anda Gazze’de lokal (korkunç da olsa) bir çatışmanın çok daha önemli bir şeye dönüşme riski aslında “düşünülemez” kategorisine girmiyor. Pek çok tarihi örnek var.
Hamas’ın taarruz düzenlemek için geçen Cumartesi bir haftayı seçmesi muhtemelen bir tesadüf değildi, zira bugün, Suriye ve Mısır’ın İsrail’e ortak saldırısı olan Yom Kippur savaşının – neredeyse bugün – başlamasının 50. yıldönümüydü. Savaş sonrası global büyüme sona erdi.
İsrail’in 1973’teki karşı saldırısı, OPEC kartelinin petrol ambargosuna yol açtı; bu, ham petrol fiyatının dört kat artmasına, tüketici fiyatlarının sarmal bir formda yükselmesine ve işletme maliyetlerinde büyük bir artışa yol açtı. Yüksek enflasyonun akabinde süratle artan işsizlik geldi. Artan hayat maliyeti ile büyümedeki çöküşün karışımını tanımlamak için yeni bir söz türetildi: stagflasyon.
OPEC artık baskın bir güç değil ve global iktisat de 1970’lerin başındaki kadar petrole bağımlı değil. New York’taki Columbia Üniversitesi Global Güç Siyaseti Merkezi, elli yıl evvel dünyanın 1000 dolar kıymetinde gayri safi yurt içi hasıla üretmek için bir varilden biraz daha az petrol kullandığını belirtti. 2019 prestijiyle bu sayı %56 düşüşle 0,43 varil oldu. Araştırma merkezi, “Petrol çok daha az kıymetli hale geldi ve insanlık onu kullanmada daha verimli hale geldi” dedi.
Bununla birlikte, petrol hala kıymetini koruyor ve bu nedenle Orta Doğu’daki olaylar bu kadar dikkatle izleniyor.
SENARYO 1: PETROL 93 DOLAR
İlk senaryo ve global iktisat için en uygun senaryo, savaşın İsrail’in Gazze Şeridi’ne kara taarruzuyla sonlu kalmasıdır. Bu şartlar altında, petrol fiyatları mevcut varil başına 93 dolar (76 £) düzeyinde istikrar kazanacak ve yakında düşmeye başlayabilir. IMF, petrol fiyatlarındaki daima %10’luk artışın global ekonomik büyümeyi yüzde 0,15 puan azalttığını ve bir sonraki yıl enflasyona 0,4 puan eklediğini kestirim ediyor. Dünya emtia piyasalarında bir varil ham petrolün maliyeti şu anda Hamas saldırısı öncesine nazaran yaklaşık %10 daha yüksek.
SENARYO 2: PETROL 150 DOLAR
İkinci senaryo, İsrail’in kuzey hududunda Lübnan’daki İran dayanaklı Hizbullah güçleriyle çatışmalarla başlayıp sonunda İran’ı çatışmanın içine sürükleyecek daha geniş bir bölgesel çatışmayı içeriyor. ABD’li uçak gemisi kümelerinin Doğu Akdeniz’e varması, Washington’un bunun için ihtimaller yarattığını gösteriyor.
Araştırma şirketi Capital Economics’ten ekonomist Nicholas Farr şunları söyledi: “İran takviyeli Hizbullah, İsrail’le Lübnan’dan karşılıklı füze ateşine girdi ve bu, çatışmada yeni bir cephe açma potansiyeline sahip. İran’ın savaşa çekilmesi, güç arzını kesintiye uğratarak ve petrol fiyatlarını yükselterek büyük global riskler yaratacaktır. LNG (sıvılaştırılmış doğal gaz) ihracatında kesinti olması durumunda doğal gaz fiyatları da etkilenebilir.”
OMFIF fikir kuruluşu için yazan ekonomist ve çapraz çalışma arkadaşı Meghnad Desai , Lübnan, Mısır ve Suriye’nin yanı sıra öteki Arap devletlerinin de karıştığı daha geniş bir bölgesel çatışmayı tasavvur edebildiğini söyledi. Bu şartlar altında Lord Desai, petrol fiyatının varil başına 150 dolara yaklaşabileceğini, bunun da ABD ve Avrupa’da enflasyonu tekrar çift haneli sayılara gönderebileceğini söyledi. Global sakinlik tehdidi, merkez bankalarının faiz oranlarını düşürmesine ve niceliksel genişleme programlarını yine başlatmasına neden olacaktır.
Petrolün varil başına 150 dolara ulaşması için, global piyasalara ham petrol akışının, muhtemelen dünya arzının neredeyse %20’sinin günlük olarak aktığı Hürmüz Boğazı’nın kapatılmasıyla kesilmesi gerekecek . İskandinav finansal hizmetler kümesi SEB’in baş emtia analisti Bjarne Schieldrop şunları söyledi: “Korku, çatışmanın denetimden çıkması ve sonunda gerçek arz kaybına yol açması ve İran’ın en fazla risk altında olması.” Schieldrop’a nazaran, son günlerde görülen cinsten jeopolitik risk primleri, fiili arz kesintileri meydana gelmediği sürece kısa ömürlü olma eğiliminde.
Dünyanın en büyük petrol ihracatçısı ve OPEC’in temel taşı olan Suudi Arabistan’ın oynayacağı kritik bir rol olacak. Ham petrolün maliyetini yüksek tutmakta çıkarı var, fakat petrol fiyatlarının çökmesine yol açacağı için derin bir global sakinliğe neden olacak kadar yüksek değil. Petrol akışını sürdürmesi için Riyad’a Washington’dan ve öbür yerlerden baskı gelecek.
Son olarak, tarihçi Niall Ferguson’un taslağını çizdiği kıyamet senaryosu var; bu senaryoda Çin, Tayvan’a abluka uygulamak için krizden yararlanıyor ve bunu yaparak Orta Doğu’daki bölgesel çatışmayı üçüncü dünya savaşına tırmandırıyor. Klâsik tekniklerle gayret edilse bile, dünyanın en büyük iki iktisadı ortasındaki askeri çatışma, global tedarik zincirlerinin kopmasına, itimadın sarsılmasına ve varlık fiyatlarının düşmesine yol açacaktır. Bunun ikinci bir Büyük Bunalım’a kadar varabilecek feci ekonomik sonuçları olacaktır.
PARA ANALİZ