Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün “Yolsuzluğun İhracı 2022 Raporu”nda; Türkiye, bu yıl da OECD Rüşvetle Uğraş Mukavelesi ile ilgili kanunları “az uygulayan/hiç uygulamayan” ülkeler ortasında yer aldı.
Uluslararası Şeffaflık Örgütü, dünya ihracatının yaklaşık yüzde 85’ini oluşturan 47 ülkeyi inceleyerek hazırladığı “Yolsuzluğun İhracı 2022 Raporu”nu yayınladı. OECD Rüşvetle Uğraş Sözleşmesi’ne ahengi ölçen rapora ait yapılan basın açıklamasında, Türkiye’nin bu yıl da mukaveleyle ilgili maddeleri “az uygulayan/hiç uygulamayan” kategorisinde yer aldığı belirtildi.
47 ÜLKEDEN 9’U RÜŞVET VEREN ŞİRKETLERE KARŞI AKTİF/ORTA DÜZEYDE YAPTIRIM UYGULUYOR
Açıklamada, global ihracatın toplam yüzde 28,7’sini oluşturan dokuz ülkenin rüşvet veren şirketlere karşı etkin ya da orta düzeyde yaptırım uyguladığı kaydedildi. Devamında, “Küresel ihracatın toplam yüzde 55,3’ini gerçekleştiren 38 ülke ise yolsuzluğun ihracına karşı sonlu ve az yaptırım uyguluyor ya da hiçbir yaptırım uygulamıyor” sözleri kullanıldı.
Yaptırımları etkin uygulayan ülkeler ortasında Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve İsviçre yer alırken, orta düzey uygulayan ülkeler ortasında Almanya, Fransa, Birleşik Krallık, Avustralya, Norveç ve İsrail yer aldı. Hollanda, Kanada, İtalya, İspanya, Brezilya, Avusturya, İsveç, Portekiz, Güney Afrika, Arjantin, Kolombiya, Şili, Yeni Zelanda, Peru, Kosta Rika, Slovenya, Yunanistan ve Estonya ise sonlu uygulan ülkeler olarak kaydedildi.
Türkiye’nin de ortalarında bulunduğu ‘az yahut hiç uygulamayan’ ülkeler ise Çin, Japonya, Güney Kore, Hong Kong, İrlanda, Singapur, Hindistan, Belçika, Polonya, Meksika, Rusya, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Lüksemburg, Macaristan, Slovakya, Bulgaristan, Finlandiya ve Litvanya olarak sayıldı.
2018’den bu yana, yolsuzluğun ihraç edilmesine yönelik tüzel yaptırımlarda kayda paha bir azalmanın olduğuna değinilen açıklamada, “2022’de 47 ülkeden sırf ikisi yolsuzluğun ihracına karşı türel yaptırımları etkin uygulayanlar kategorisinde yer aldı. 2020-2022 ortasında yalnızca Letonya ve Peru evvelki periyoda nazaran üst düzeylere çıktı. İngiltere, İsrail, Portekiz, İsveç, İspanya, Brezilya, İtalya, Litvanya, Danimarka ise düşüş kaydetti” değerlendirmesine yer verildi.
“TÜRKİYE YERİNDE SAYDI”
Türkiye’ye ait “Türkiye, 2020 raporuna nazaran yerinde saydı. Global ihracatın yüzde 1’ini gerçekleştiren Türkiye, yurt dışında rüşvet veren şirketlere karşı sadece 1 soruşturma başlattı; yaptırım uygulanan dava olmadı. Bu nedenle bu yıl da hukuksal yaptırım ‘az uygulayan/hiç uygulamayan’ kategorisinde yer aldı” tespitine yer verilen raporda, soruşturma ve davalar konusunda ise 2016-2022 devrinde Türkiye’de soruşturma açıldığı, lakin rastgele bir davanın başlatılmadığı ve yaptırım uygulanmadığı da belirtildi.
“TÜRKİYE’NİN OECD ÇALIŞMA KÜMESİ KÂFİ ADIMLARI ATMADI”
Türkiye’deki yasal çerçevedeki eksikliklere ait şu sözler kullanıldı:
“Türk yasal çerçevesindeki eksikliklere OECD Rüşvetle Uğraş Çalışma Kümesi (WGB) tarafından tekraren işaret edilmiştir. Haziran 2021’de OECD WGB’nin üst seviye bir misyonu, Türkiye’nin OECD Çalışma Grubu’nun rüşvetle ilgili tasalarını yahut yabancı rüşvet hatasını uygulamadaki yetersiz seviyesini ele almak için kâfi adımları atmadığını bildirdi. OECD WGB’nin 2014’ten beri Türkiye’yi, kovuşturmaların bağımsızlığını korumak da dahil olmak üzere, yabancı rüşvetin tesirli bir biçimde soruşturulmasını ve kovuşturulmasını sağlamaya çağırdığını gözlemledi. OECD ayrıyeten Türkiye’yi, hükmî şahısların yabancı rüşvetten sorumlu olmalarına ait mevzuatını güçlendirmeye ve ihbarcılar için kâfi muhafazayı uygulamaya çağırdı.”
Rüşvet veren şirketlere yönelik uygulamalara ait son gelişmelerin aktarıldığı kısımda, OECD WGB üst seviye heyetinin, Aralık 2020’de Kabahatler Yasası’nda yaptırımların güçlendirilmesini içeren değişiklikten memnuniyet duyduğu belirtildi. Türkiye’nin, kelam konusu değişikliklerin, yabancı rüşvetten ötürü hukuksal kişi aleyhine dava açmak için gerçek bir kişi hakkında kovuşturma başlatılmasının gerekmediğini belirttiğine yer verildi. Devamında, “Ancak, WGB delegasyonu bunun hala pratikte gösterilmesi gerektiğini belirtti. Üst seviye misyon üyeleri ayrıyeten, devlete ilişkin işletmelerin yabancı rüşvetten sorumlu tutulabileceğini açıklayan önerilen yeni değişikliklerle cesaretlendirildiklerini söylediler” denildi.
“YASAL ÇERÇEVEDE DEĞERLİ BİR GELİŞMENİN OLMAMASININ 2023 SEÇİMLERİ İLE İLGİLİ OLABİLİR”
2020 İhracat Yolsuzluğu Raporu’na kıyasla yapılan kıymetlendirme ise şöyle:
“2020 İhracat Yolsuzluğu Raporu’ndan bu yana yasal çerçevede, yaptırım sisteminde yahut içtihatta diğer kıymetli bir gelişme olmadı. Bunun, artan kutuplaşma ve toplumsal kaynaşmaya ziyan veren Türkiye’nin giderek artan otoriter iklimi ve yaklaşan 2023 genel ve cumhurbaşkanlığı seçimleri ile ilgisi olduğu söylenebilir. Ayrıyeten, düzgün işleyen bir yargı sisteminin mevcut hükümetin otoritesini baltalayabileceği ve hasebiyle hükümetin bağımsız bir yargı istemediği tartışılan sorun başlıkları ortasında.”
Türkiye’nin, ülke içindeki rüşvet hatalarıyla ilgili bilgileri korumakla birlikte, yurt dışı temaslı rüşvet uygulamasına ait istatistik yayınlamadığına değinildi. Açıklamada, “Gönderilen ve alınan karşılıklı tüzel yardım taleplerine ait yayımlanmış bilgi bulunmamaktadır. Aksi belirtilmedikçe, tüm mahkeme kararlarına talep üzerine mahkemelerden erişilebilir” denildi. Açıklamada, Türkiye’de yurt dışı irtibatlı rüşvet kabahatleri mağdurlarının hakları ve zararlarına yönelik özel bir yasal çerçevenin bulunmadığına da değinildi.
“YARGI VE SAVCILIKLARIN SİYASİ TESİRDEN BAĞIMSIZLIĞI SAĞLANMALI”
Rapor kapsamında Türkiye’ye yönelik teklifler şöyle aktarıldı:
-Mahkemelerin yurt dışında verilen rüşvetlerle ilgili tüm kararların yayımlanması ve soruşturma ve davalara ait bilgilerin uygulama raporlarında toplanarak paylaşılması.
-Gerçek lehtar bilgileri için kamuya açık bir merkezi kayıt sistemi oluşturulması.
-OECD Rüşvetle Çaba Çalışma Grubu’nun 2017 tarihli 3. Basamak İzleme Raporu’nda önerildiği üzere, yurt dışında verilen rüşvetlerin soruşturma ve kovuşturmasının, ulusal ekonomik çıkar korkularından, öbür bir devletle bağlar yahut ilgili gerçek yahut hukuksal şahısların kimliği üzerinde doğurabileceği potansiyel sonuçlardan etkilenmemesi.
-Yargının ve savcılıkların uygunsuz siyasi tesirden bağımsızlığının sağlanması.
-OECD Rüşvetle Uğraş Çalışma Grubu’nun 2017 tarihli 3. Evre İzleme Raporu’nda önerildiği üzere, polis, savcı yahut yargıçların vazife değişikliklerinin yurt dışı rüşvet soruşturma ve kovuşturmalarını olumsuz istikamette etkilememesinin sağlanması.
“YURT DIŞI RÜŞVET SAVLARI TESİRLİ BİR FORMDA SORUŞTURULMALI”
-Yurt dışı rüşvet argümanlarının ileriye dönük ve tesirli bir biçimde soruşturulması.
-Şirketleri yurt dışında rüşvet vermekten caydırmak için mevcut yaptırımların artırılması ve hükmî bireylere cezai sorumluluk yüklenmesi.
-Kamuoyunda yurt dışında verilen rüşvet konusunda farkındalık yaratılması ve özel bölüm çalışanları ile kamu vazifelilerinin kurumlarda yolsuzlukla gayret şuurunun artması için eğitilmesi.
-Kamu ve özel kesimde ihbarcı muhafazasının yasal olarak düzenlenmesi ve uygulanması.
-Siyasi nüfuz sahibi bireylerin yetki alanlarının ilgili kara para aklamayla uğraş mevzuatıyla düzenlenmesi ve denetlenmesi.
(ANKA)
